De historie van de spoorwegbrug over de Vecht

Naar aanleiding van de aanpak van de Gasthuisbrug gaf architectuurhistoricus van de gemeente Utrecht Bettina van Santen ons een schets van de architectuurhistorische waarde van de brug. De moeite waard om te lezen!

—-

In de jaren 1936-1940 werd de spoorlijn aan de westkant van de stad verhoogd (op een talud gelegd), waarbij de belangrijkste weg- en waterwegen werden overbrugd met een viaduct. Spoorwegarchitect Sybold van Ravesteyn heeft deze viaducten ontworpen, te weten die over de Vaartserijn ( bij de Ooster- en Westerkade), bij het Leidsveer (de Leidseveertunnel), bij de Lagenoord/Hogenoord over de Vecht en bij wat toen nog de Hoofddijk heette, nu de Kardinaal de Jongweg.

De Utrechtse architect Sybold van Ravesteyn (1889-1983) geldt als een van de bekendste spoorwegarchitecten van de 20^e eeuw. Hij was o.a. de architect van vele stations, waaronder het stations van Rotterdam en van Utrecht. Het voor Hoog Catharijne gesloopte Utrechtse station werd beschouwd als één van de mooiste van die tijd. Ook is hij de architect van onder andere diergaarde Blijdorp in Rotterdam (nu een rijksmonument), van het koninklijk jacht de Piet Hein (nationaal huwelijksgeschenk voor Juliana en Bernhard in 1937) en van theater Kunstmin in Dordrecht (ook een rijksmonument). Van Ravesteyn begon als modern en functionalistisch architect samen met architecten als Rietveld en Oud, maar ontwikkelde halverwege de jaren dertig een geheel eigen stijl. Zijn stijl wordt gekenmerkt door wat genoemd wordt ‘barokke vormen’: ronde vormen en krullende lijnen en geïnspireerd door de klassieke barokarchitectuur van Italië, maar dan wel met een geheel eigen draai. Niet alleen zijn gebouwen, maar ook zijn seinhuizen en bijvoorbeeld benzinestations (Purfina) zijn vanwege die stijl beroemd geworden. Tevens was hij zeer bedreven in het werken met beton, zeker in de vooroorlogse jaren een nieuw en zeer modern materiaal.

Sybold van Ravesteyn’s werk heeft als spoorwegarchitectuur enorm geleden onder de voortdurende modernisering van de spoorwegen. Het station in Rotterdam is recentelijk nog gesloopt en in Utrecht onlangs het spoorwegviaduct aan de Oosterkade. Werk van hem wordt dan ook steeds zeldzamer en dat terwijl hij als één van de meest bijzondere architecten van de 20^e eeuw wordt beschouwd.

Wat zie je daar nu van terug bij het spoorwegviaduct aan de Lagenoord/ Hogenoord:
– klassieke elementen als zuilen en kapitelen;
– ronde vormen en ‘golvende’ lijnen;
– krullende vormen (hier met name bij het hekwerk).

In 1991 is het spoor verbreed en zijn bij alle viaducten een aanvulling geplaatst. Deze is door de NS (Prorail) wel in dezelfde stijl uitgevoerd, maar vergelijkend met de architectuur van Van Ravesteyn is deze aanvulling overal net iets grover en minder subtiel. De wanden zijn opnieuw betegeld en de rand is vaak opnieuw uitgevoerd in een zwaardere vorm. Bij het spoorviaduct aan Lagenoord/ Hogenoord is dat ook goed te zien.

Illustratie in beelden

Van Ravesteyn: de (naar voren stekende) draagconstructie met zijn karakteristieke belijning, de afgeronde vormen en natuurlijk de typische ronde openingen.

de ronde vormen: 'krullen' van het hekwerk

De zuilen met daarop een blokvormig 'kapiteel – (de klassieke vormen) en de zuil zelf heeft een subtiel terug liggend randje.

Links de zuil van Van Ravesteyn met het terugliggende randje en de verticale lijnen op het oppervlak van de zuil alsof het cannelures zijn ( een verticale groef , ook een klassiek element). Rechts de nieuwe zuil uit 1991: recht toe recht aan zuil, geen randje, geen ' cannelures' tekening op de zuil.

Linker deel origineel van Ravesteyn: ronde vorm, afdruk van de bekisting in het betonwerk (geeft wat reliëf) en aan de onderzijde rust de muur op een smalle rand (even opgetild). Rechts de uitbreiding 1991: geen afdruk van bekisting, wand staat plomp op de ondergrond.